Ձվի սպիտակուցը միջինում պարունակում է՝ 85,7% ջուր, 12,7% սպիտակուց, 0,3% ճարպ, 0,7% ածխաջուր, 0,6% հանքային աղեր, գլյուկոզ, ֆերմենտներ (պրոտեազ, դիպեպսիդազ, դիաստազ), վիտամիններ։
Ձուն բաղկացած է 12% կեղևից, 56% -ը սպիտակուցից և 32% դեղնուցից: Կեղևի տակ անմիջապես գտնվում են երկու թաղանթ՝ արտաքին և ներքին թաղանթները: Այս թաղանթները պաշտպանում են ձվի պարունակությունը բակտերիաներից: Ձվի կեղևը պարունակում է 3% ֆոսֆոր և մագնեզիում, նատրիում, կալիում, ցինկ, մանգան, երկաթ, պղինձ և այլ օրգանական բաղադրիչներ:
Ձուն նաև պարունակում է օգտակար քանակությամբ A, E, B5, B12 վիտամիններ, ինչպես նաև երկաթ, յոդ և ֆոսֆոր՝ բոլոր կենսական սնուցիչները ձեր առողջ և հավասարակշռված սննդակարգին աջակցելու համար:
Թթվածինը քիմիապես ակտիվ նյութ է: Այն փոխազդում է պարզ նյութերի հետ՝ ոչ մետաղների և մետաղների, ինչպես նաև` բարդ նյութերի:
Կարևոր է նշել, որ թթվածնի պակասի դեպքում ածխի այրումից առաջանում է խիստ վտանգավոր գազ՝ ածխածնի (II) օքսիդ (CO՝ շմոլ գազ).
2C+O2→2CO↑
Ամենակարևորը թթվածինը նպաստում է այրմանը և շնչառությանը։ Այն մեծ չափով նպաստում է մետալուրգիական գործընթացներին՝ թուջի, պողպատի, ինչպես նաև գունավոր մետաղների (Cu, Zn, Sn, Au) արտադրության համար։ Բժշկության մեջ ծանր հիվանդներին տալիս են թթվածին։ Թթվածին ծախսվում է մետաղների կտրման և եռակցման ժամանակ, սուզանավերում, տիեզերանավերում, ջրի տակ աշխատող մարդկանց համար։
Թթվածինը սովորական պայմաններում անգույն, անհոտ, անհամ գազ է:
Ջրում քիչ է լուծվում, սովորական պայմաններում մեկ լիտր ջրում 30 մլ թթվածին է լուծվում ( 100 ծավալ ջրում՝ 3 ծավալ թթվածին): Ջերմաստիճանը իջեցնելիս լուծելիությունը մեծանում է: Օրինակ՝ 100ծավալ սառցաջրում (0°𝐶) 5 ծավալ թթվածին է լուծվում:
Թթվածնի խտությունը 0°𝐶-ում և 101 կՊա ճնշման պայմաններում 1,43 գ/լ է, օդից ծանր է 1,11 անգամ: Թթվածինը եռում է −183°𝐶-ում, իսկ պնդանում է −219°𝐶-ում՝ առաջացնելով բաց երկնագույն բյուրեղներ:
Թթվածնի ստացումը
Առաջին անգամ թթվածին ստացել են սնդիկի օքսիդի (𝐻𝑔𝑂) քայքայումից:
2𝐻𝑔𝑂=𝑡°2𝐻𝑔+Օ2
Արդյունաբերության մեջ թթվածին ստանում են՝
1. Հեղուկ օդից
2. Ջրի էլեկտրոլիզից
2𝐻2Օ=2𝐻2+𝑂2
Լաբորատորիայում հնարավոր է ստանալ թթվածին՝ այդ տարրը պարունակող բարդ նյութերը քայքայելով:
1. Կալիումի պերմանգանատի քայքայումից՝
2𝐾𝑀𝑛𝑂4=𝑡°𝐾2𝑀𝑛𝑂2+𝑀𝑛𝑂4+𝑂2
2.Կալիումի քլորատի քայքայումից՝
2𝐾𝐶𝑙𝑂3=𝑡°,𝑀𝑛𝑂22𝐾𝐶𝑙+3𝑂2
3. Ջրածնի պերօքսիդի քայքայումից՝
2𝐻2𝑂2=2𝐻2𝑂+𝑂2
4. Կալիումի նիտրատի քայքայումից՝
2𝐾𝑁𝑂3=𝑡°2𝐾𝑁𝑂2+𝑂2
Անջատվող թթվածինը հայտնաբերում են առկայծող մարխով՝ այն թթվածնով փորձանոթի մեջ մտցնելիս բռնկվում է:
Չեզոք աղերը կազմված են մետաղի ատոմներից ու մետաղի ատոմով տեղակալվելու ընդունակ ջրածնի ատոմներ չպարունակող թթվային մնացորդից։
Տարբեր մետաղների չեզոք աղերի օրինակներ՝
Աղի անվանումը
Աղի բանաձը
Նատրիումի նիտրատ
NaNO3
Կալցիումի կարբոնատ
CaCO3
Նիկելի (II) սուլֆատ
NiSO4
Կոբալտի (II) սուլֆատ
CoSO4
Թթու աղերը կազմված են մետաղի ատոմներից ու մետաղի ատոմով դեռևս տեղակալվելու ընդունակ ջրածնի ատոմներ պարունակող թթվային մնացորդից։Թթու աղերը բազմահիմն թթուների ոչ լրիվ չեզոքացման արգասիքներն են։ Օրինակ՝ H2SO3+NaOH=NaHSO3+H2O Թթու աղերն անվանակարգելիս թթվային մնացորդի անվանմանն ավելացվում է «հիդրո» նախածանցը:Որոշ թթու աղերի օրինակներ.
Աղի անվանումը
Աղի բանաձևը
Նատրիումի հիդրոսուլֆատ
NaHSO4
Կալիումի հիդրոֆոսֆատ
K2HPO4
Ամոնիումի երկհիդրոֆոսֆատ
(NH4)H2P O4
Կալցիումի հիդրոկարբոնատ
Ca(HCO3)2
Աղերի ստացման եղանակները հիմնված են անօրգանական միացությունների քիմիական հատկությունների վրա: Աղերի ստացման հիմնական եղանակներն են.
1. հիմքի և թթվի փոխազդեցությունը՝
Ba(OH)2 + 2HCl = BaCl 2+ H2O
2. ալկալու և թթվային օքսիդի փոխազդեցությունը՝
2NaOH + CO2 = Na2SO 3+ H2O 3.ալկալու և լուծելի աղի փոխազդեցությունը(եթե ջրում չլուծվող հիմք է առաջանում)՝ 2KOH + CuCl2 = Cu(OH)2↓ + 2KCl
4. հիմնային օքսիդի ու թթվային օքսիդի փոխազդեցությունը՝
MgO + CO2 = MgCO3
5. թթվի ու հիմնային օքսիդի փոխազդեցությունը՝
CuO + 2HCl = CuCl 2+ H2O
6. թթվի ու աղի փոխազդեցությունը, եթե անլուծելի թթու, անլուծելի աղ կամ պակաս ցնդող թթու է առաջանում՝
AgNO3 + HCl = AgCl↓ + HNO3
7.թթվի ու մետաղի փոխազդեցությունը՝
Zn + 2HCl = ZnCl2 + H2↑
8. երկու աղի լուծույթների փոխազդեցությունը, եթե որպես ռեակցիայի արգասիք անլուծելի աղ է առաջանում՝
K2CO 3+ MgSO4 = MgCO3↓ + K2SO4
9.աղի լուծույթի ու մետաղի փոխազդեցությունը, եթե մետաղը ջրի հետ անմիջականորեն չի փոխազդում և մետաղների համեմատական ակտիվության շարքում աղի բաղադրությունում առկա մետաղի համեմատ ձախ է տեղադրված՝
Zn+CuSO4=ZnCl2+CuCu+2AgNO3=Cu(NO3)+2Ag
10. մետաղի ու ոչ մետաղի փոխազդեցությունը՝
Ca + S = CaSZn+Br2=ZnBr2
Աղերի քիմիական հատկությունը
Աղերը փոխազդում են՝
1. Մետաղների հետ:
Աղերի ու մետաղների փոխազդեցությունը սովորաբար հանգեցնում է աղի ու մետաղի առաջացման (տեղակալման ռեակցիա)։ Փոխազդող նյութերն ընտրվում են ըստ մետաղների համեմատական ակտիվության շարքի։ Ընդ որում` յուրաքանչյուր մետաղ դուրս է մղում իրեն հաջորդող բոլոր մետաղները դրանց աղերի լուծույթներից։
Օրինակ՝ Fe + CuSO 4= FeSO 4+ Cu 2. Հիմքերի հետ: Այս փոխազդեցությունը հանգեցնում է նոր հիմքի և նոր աղի առաջացման (հիշեցնենք, որ ելանյութ աղը պետք է ջրում լուծելի լինի, իսկ արգասիքների թվում կա՛մ անլուծելի հիմք, կա՛մ անլուծելի աղ լինի): Օրինակ՝ CuSO4 + 2NaOH = Cu(OH)2↓ + Na2SO4 3. Թթուների հետ: Այս փոխազդեցությունը հանգեցնում է նոր թթվի և նոր աղի առաջացման (ելանյութերն անհրաժեշտ է ընտրել այնպես, որ արգասիքների թվում անլուծելի, կամ թույլ, կամ անկայուն թթու, կամ էլ անլուծելի աղ լինի)։ Օրինակ՝ BaCl 2+ H2SO4 = BaSO4↓ + 2HCl
4. Աղերի հետ: Այս փոխազդեցությունը հանգեցնում է երկու նոր աղի առաջացման։ Փոխազդող նյութերը պետք է այնպես ընտրել, որ ելանյութերը ջրում լուծելի լինեն, իսկ արգասիքներից գոնե մեկն անլուծելի լինի: Օրինակ՝ CuSO4 + Ba(NO3 )2= 2BaSO4↓ + Cu(NO3)2
5. Ոչ մետաղների հետ: Այսպիսի փոխազդեցությունը բնորոշ է հալոգեններին (VII Ա խմբի տարրեր), հանգեցնում է աղի ու ոչ մետաղի առաջացման (տեղակալման ռեակցիա), ընդ որում` յուրաքանչյուր հալոգեն դուրս է մղում պակաս ակտիվ հալոգենը վերջինիս աղի լուծույթից: Օրինակ՝ 2KBr + Cl2 = 2KCl + Br2
Ի՞նչ է ցույց տալիս հարաբերական մոլեկուլլային զանգվածը:
Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը ցույց է տալիս, թե տվյալ նյութի 1 մոլեկուլի զանգվածը քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը: Այն չափողականություն չունի:
2. Հաշվեք P2O5,Li2O,Fe3O4,SO3 նյութերի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները:
Սահմանե՛ք քիմիական բանաձև հասկացությունը: Քիմիական բանաձևը նյութի պայմանական գրառումն է քիմիական տարրերի նշաններով և ինդեքսով:
Ի՞նչ է ինդեքսը, և ե՞րբ է այն օգտագործվում: Թիվը, որը բանաձևում գրվում քիմիքական նշանից ներքև ու աջ, կոչվում է ինդեքս:
Ի՞նչ տեղեկություն է ՙՙհաղորդում՚՚ քիմիական բանաձևը նյութի վերաբերյալ: Քիմիական բանաձևը մեզ հայտնում է նյութի բաղադրության մասին:
Կարդացե՛ք քիմիական բանաձևերն ու շարադրե՛ք դրանցից ստացված տեղեկությունները. ա. CuO- Պղնձի օքսիդ բ. NaOH-Նատրիումի հիդրօքսիդ գ. LiH-Լիթիումի հիդրիդ դ. SiO2-Սիլիցիումի երկօքսիդ